‘OKUR’U VE ‘YAZAR’I TAHTINDAN EDEN ROMAN
-
‘OKUR’U VE ‘YAZAR’I TAHTINDAN EDEN ROMAN
‘OKUR’U VE ‘YAZAR’I TAHTINDAN EDEN ROMAN:
BİR KIŞ GECESİ EĞER BİR YOLCU*Makale Yazarı: Tuba Karamuklu
*Bu makale ROMAN KAHRAMANLARI (Ekim/Aralık 2017) 32. Sayıda yayımlanmıştır.
“Sakın yeteneğimle büyülenme, benim marifetim değil bu; birçok yazarı ve birçok semiyotisti taklit ettim. Benim becerim, çağdaş romanı bütünlüğü içinde ele alarak, ondan bana geçen öneri ve dürtüleri aktarmayı bilmek oldu.’’ Italo Calvino
Bugüne kadar okuduğunuz eserlerin sadece dış sesiydiniz. Italo Calvino ile tanışınca ‘okur’ olmanın ötesinde üzerinize bir başka görevin daha yüklendiğine tanık olacaksınız. Hem bir ‘#okur’ hem de ‘#başkahraman’ olarak eserde önemli bir serüvene çıkacaksınız.
Eser, ‘okur’a seslenişle başlar. Ancak bu sesleniş, daha ilk cümle ile ‘okur’u dış dünyadan koparır ve kitabın gizemli sayfalarına hapseder.
“Italo Calvino’nun Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu adlı yeni romanını okumaya başlamak üzeresin. Rahatla. Toparlan. Zihnindeki bütün düşünceleri kov gitsin. Seni çevreleyen dünya bırak belirsizlik içinde yok oluversin. Kapıyı kapasan iyi olur; öte yanda mutlaka çalışmakta olan bir televizyon vardır. Hemen seslen ötekilere: ‘Hayır, televizyon seyretmek istemiyorum!’ Sesini yükseltmezsen duyamazlar seni. ‘#Kitapokuyorum. Rahatsız edilmek istemiyorum.’ O gürültü arasında seni işitmemiş olabilirler, daha yüksek sesle söyle, bağır hatta: ‘Ben Italo Calvino’nun yeni romanını okumaya başlıyorum!’ Bunu söylemek istemiyorsan, seni huzur içinde bırakmalarını umut edelim.” (sf:19)
“Nitelikli okur” ya da “gerçek okur” üzerine bir hayli kafa yoran Italo Calvino, birçok teorik kitap yazarak okuyucunun da bu konuyu düşünmesini sağlamıştır. Nitekim bu giriş tesadüfi değildir.
Calvino, ‘Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu’ romanında daha ilk satırda ‘gerçek, nitelikli okur’a seslenmektedir. Yazar, seslenişle yetinmeyerek bu okuru, romanın kahramanı olarak çoktan konumlandırır.
Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu kitabı aynı zamanda sanatsal bir yaratım süreciyle birtakım sorulara cevap aramaktadır: “Yazar kendi keyfi için mi yoksa okurun hazzı için mi yazmalıdır? Okuru şaşırtacak bir öykü yazmak mümkün müdür?
Aslında Calvino, kitap aracılığıyla yarattığı bu sorulara yine kitap aracılığıyla cevap vermektedir. Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu ‘kusursuz hikâyeyi bulma’ amacıyla yazılmış bir başyapıttır.
Nitekim ilk satırlardan ‘gerçek okur’a seslenen Calvino, onu ‘yanlış basım’ bir kitapla buluşturarak bir anlamda kayıp bölümlerin ardından koşturur.
Birinci bölüm tamamlandıktan sonra kitap hem özgün hem de kısır bir döngüye dönüşür. Çünkü okur, elindeki kitabın birinci bölüm itibariyle yinelendiğine tanık olur. Okur, bunun bir baskı hatası olduğunu düşünerek yayıncıya gider. Amacı kitabın doğru basımını elde etmektir. Aslında kitap tam da bu noktada başlar. ‘Okur’ kayıp bölümlerin peşinden koşarken romanı tamamlayabileceğini umut eder.
Antik eleştiri kuramları incelendiğinde okuyucuların eserlerde başkarakter ile özdeşleştirilmesi gerektiğinin vurgulandığı görülür. Hatta bunun, sanatın bir görevi olduğunu iddia etmişlerdir. Bu görüşün aksine okuru eserin tamamen dışında tutmak gerektiğini iddia eden kuramlar da vardır şüphesiz. Ancak Calvino bu eserinde, okuru da işe katarak doğrudan bir hikâye anlatmanın sıkıcılığını bir anlamda ortadan kaldırmıştır.
Calvino; kitabın birinci, üçüncü, beşinci, ye dinci, dokuzuncu ve on birinci bölümlerinde bir okurdan bahseder. Ona ‘sen’ diye hitap ederek okurun kitapla özdeşleşmesini sağlar. Böylece okur, edebiyatın önemli bir sorununu -gerçek okur olma olgusunu- çözümleyebileceği bir olay örgüsünün içinde bulur kendini.
‘Okur’ probleminin yanında edebiyat dünyasının üzerinde durduğu bir başka sorun da içeriğin biçim ve biçemle yaşadığı zıtlıktır.
Calvino’nun postmodernizm anlayışıyla ortaya koyduğu bu eserden yola çıkarak bu ‘sorun’u da açıklamak mümkündür.
Klasik edebiyat anlayışının tersine #postmodernizm bir kenarda unutulmuş ‘okur’u baş tacı eder. Okurla beraber ön plana çıkardığı bir başka unsur ise ‘#biçim’dir.
Edebiyat kuramcısı ve eleştirmeni #SusanSontag konuya açıklık getirecek önemli tespitlerde bulunmuştur: “Gerçek sanat bizi rahatsız etme yetisi taşır. Sanat yapıtını içeriğine indirgeyip sonra da bu içeriği yorumlamakla o sanat yapıtını ehlileştirmiş oluruz. #Yorum; sanatı evrilip çevrilebilir, rahatsız ediciliği giderilmiş bir duruma getirir. En çekici sanat yapıtları bize sanatçının başka bir seçeneği yokmuş yanılsamasını yaşatanlardır; öylesine gömülmüştür sanatçı biçeminin içine!”
Bu tartışmalar sonucunda akla “Okur kitabın neresindedir? Okur olarak bir kitaba dahil olmak ya da bir kitabı eleştirmek nasıl sonuçlanabilir?” soruları gelmektedir.
Calvino, Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu romanıyla bu kuramların yarattığı tartışma ortamına dahilik derecesinde oluşturduğu kurmaca bir dünya ve özgün sesiyle cevap vermektedir. Aslında yarattığı bu #kurmacadünya ‘okur’ sorunsalına dikkat çekmek içindir. Böylece Calvino, ‘okur’ ve ‘yazar’ kavramlarına bakış açısını tepetaklak etmektedir.
Bütün bu bilgiler ışığında romanın asıl derdinin klasik anlatım tarzında belirlenen ‘okur’ ve ‘yazar’ konumlandırmasını yıkarak hem okurun hem de yazarın otoritesini sarsmak olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Calvino savaşla kuşatılmış bir yaşam sürerken bile bir gün her şeyin düzeleceğine hatta güzel olacağına dair inancını yitirmemiştir. Belki de bu inancı sayesinde eserlerinin pek çoğunda masalsı, #fantastik bir anlatımı tercih etmiştir. Eserlerine bu öğelerle beraber ironiyi çok iyi yerleştirmiştir.
“Kitabın bitmiş olduğu şu anda biliyorum ki bu bir halüsinasyon, bir tür profesyonel hastalık değil; en başından beri bildiğim bir şeyin tasdikiydi: Masallar gerçektir.” cümlelerinin sahibi Calvino, bu kitaptaki ironiyi de her bölümde başlanan ama devamı bir türlü gelmeyen hikâyelerle yaratmıştır. Bu hikayeler ile gösterilmek istenen başka bir unsur vardır. Yazarın eser boyunca ‘hikâyenin istenirse devam ettirilmeyen, anlatımı yarıda kesilebilen bir unsur’ olarak sunduğuna tanık oluruz.
Yarım kalan hikâyelerin peşindeki okur da yazar da dünyayı anlamaya, anlamlandırmaya çalışır. Bu bağlamda okur ve yazar eşittir hatta okurun kayıp fasiküller peşinde koştuğu sayfalardaki heyecanını yazar da taşır.
Roman toplam numaralandırılmış on iki bölüm ve bu bölümlerin arasında yer alan on farklı başlığa sahip öykülerden oluşmaktadır. Numaralandırılmış bölümlerdeki başkahraman ‘okur’dur. Calvino’nun bu bölümlerde okuru başkahraman yapmasının nedeni ‘okur’ denilen olgunun özelliklerini ortaya koymaktır. Bu okurun özelliklerini ortaya koyan yazar, “Evet sonra, bir gazetede yıllardır kitabı yayınlanmamış olan Italo Calvino’nun yeni kitabı Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu’nun çıktığı haberi ilişti gözüne. Kitapçıya gidip bu cildi satın aldın,” (Sf:20) cümlesiyle okurun hareketlerini tahmin ederek onu şaşırtmaktan da geri kalmaz.
Bu #tamamlanmamış kitapla karmaşık bir okuma serüvenine çıkan okur, kitabın yazılma sürecinde de aktif rol oynayacaktır. Böylece anlaşılır ki bu numaralandırılmış bölümler ‘okurun başına gelenlerin öyküsü’ nü anlatmak için oluşturulmuştur.
Yazar; sadece numaralandırılmış bölümlerde değil, başlığı bulunan öykülerde de okurla iletişimini kesmez. Yukarıda da belirttiğim gibi Calvino’nun eserlerinde yer alan masalsı anlatım asıl olarak numaralandırılmış bölümlerde kendini gösterir.
Yazar, romanda temel problem olarak ‘baskı sırasında başka bir kitabın Calvino’nun kitabıyla karışması’nı almıştır. Bu karışıklık nedeniyle başlayan öykü yarıda kalır ve okur yayınevine kitabın doğru baskısını istemeye gittiğinde yayınevinde bir başka ‘okur’ ile ilişki kurar ancak bu ilişkiyle beraber tamamlanmamış hikayelerin yazarları ile de ilişkisi ortaya konur. Diğer okur Ludmilla ile tanışmasını da bir hayli ilginç tespitlerle ortaya koyar:
“Daha ilk karşılaşmanın karmaşık doğaçlamasında, birlikteliğin olası geleceği belli olur. Bugün birbirinizin #okumanesnesi halindesiniz, her biri ötekinde onun yazılı olmayan öyküsünü okuyor. Yarın Erkek Okur ve Kadın Okur, birlikte olacaksanız, bir çift olarak bir yastığa baş koyacaksanız, her biri kendi başucundaki lambayı yakacak ve okumaya gömülecek; iki paralel okuma uykunun yaklaşmasına eşlik edecek; önce sen, sonra sen ışığı söndüreceksiniz; farklı evrenlerden dönen sizler, farklı yollara uzanan rüyalar seni bir tarafa ve seni de başka bir tarafa sürükleyene kadar geçici bir süre için kendinizi bütün uzaklıkların silindiği karanlıkta bulacaksınız. Ama bu uyumlu evlilik görüntüsüne gülmeyin: Bunun karşısına koyacağınız daha şanslı bir çift imgesi var mı elinizde?” (Sf:156)
İki okur kayıp fasiküllerin kaybolmaya yüz tutmuş bir dilde –#Kimmer dilinde- yazıldığını öğrenir. Kimmer dilini Calvino’nun bilinçli seçtiğini söylemek tahmin ettiğiniz üzere yanlış olmaz. Çok az bilinen bir dilde yazılan bu kitap bu yüzden tamamlanamamaktadır.
Kitapta yer alan her bir bölüm ‘okur’ olgusuna başka bir bakış açısı, başka bir yorum getirmektedir. Birbirinden ayrı duran bu bölümler, bireysel olarak bir #öykütadı vermenin yanında peş peşe okunduğunda bütün bir öykünün bağımsız parçaları olarak da karşımıza çıkmaktadır.
Okur bu serüvende kayıp kitabını arayadursun yayıncı ona bir kağıtla yazarın yazdıklarıyla anılması/anılmaması sorununa açıklık getirir: “Kitaptaki yazarın adının ne önemi var? Günümüzden üç bin yıl sonrasını düşünmelisin. Çağımızdan hangi kitapların kalacağını kim söyleyebilir, hangi yazarların adlarının anımsanacağını kim söyleyebilir? Bazı kitaplar çok ünlü olacak ama yazarı bilinmeyen yapıtlar olarak bilinecekler, bizim için #GılgamışDestanı öyle değil mi; bazı yazarların adı çok ünlü olacak ama yapıtlarının hiçbiri yaşamayacak, Sokrates’in durumu da böyle değil mi ya da belki günümüzden kalan bütün kitaplar, Homeros gibi tek bir gizemli yazara mal edilecek.”
Bütün bu kurmaca on birinci bölümde sonuçlanır. Bağımsız öykülerin başlıklarıyla oluşturulan final bölümü Calvino’nun ustalığını ayakta alkışlamamızı sağlayacak kadar etkilidir: “Bir kış gecesi eğer bir yolcu, #Malbork kasabasının dışında, sarp yamaçtan sarkarken, rüzgardan ve baş dönmesinden korkmadan gölgenin yoğunlaştığı aşağıya bakarak birbirine bağlanan çizgilerin ağında, birbiriyle kesişen çizgiler ağında ay ışığıyla aydınlanan yapraklardan halının üstünde, boş bir mezarın çevresinde “Oracıkta sonunu bekleyen öykü hangisi?” diye, öyküyü dinleme sabırsızlığı içinde sorarsa.”(Sf:248)
Bu bağımsız hikâyelerin başlıklarıyla oluşturduğu finale bir de soru eklemekten kaçınmaz Calvino. “Siz her öykünün bir başı ve sonu olması gerektiğine mi inanıyorsunuz? Çok eskiden bir öykü ancak iki şekilde biterdi: Bütün sınamalardan geçtikten sonra erkek ve kadın kahraman ya evlenirler ya da ölürlerdi. Bütün öykülerin ana fikrinin iki çehresi vardır: hayatın devamı; ölümün kaçınılmazlığı.”
‘Okur’u ve ‘yazar’ı tahtından eden bu roman sayesinde Calvino kitabı bir tüketim unsuru olmaktan kurtarmıştır. Ustalığı sayesinde bir kitaptan bir anlam çıkarmak yerine anlamları çoğaltmış; adeta aynı kitabın içine birçok yeni kitap sığdırmıştır.
Calvino’nun masalsı dizelerine kapılmamak elde değil…
Hey, sen! Evet, evet sen! ‘Okur!’ Italo Calvino’nun Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu romanına dair bir analizi bitirmek üzeresin. Rahatla!
Kitabın adı:
Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu Çevirmen: Eren Yücesan Cendey İstanbul, Mart 2016KAYNAKÇA:
-Demir, Gökhan Yavuz, Borges’in Dediği Gibi, Nora Kitap, Temmuz 2016.
-Şimşek, Aydın, Calvino’yu Niçin Okumalı, Yaratıcı Yazma Süreçlerine Calvino Etkileri, Kanguru Yayınları, Mart 2009.
-Wellek, Rene, Varren, Austin, Edebiyat Teorisi, Akademi Kitabevi, 1993.#nitelikliokur #gerçekokur #birCalvinoromanı #romankahramanı #eleştirikuramı #sanatıngörevi #okurkitabınneresindedir #masallargerçektir #yarımkalanhikayeler
-
0 Replies
Sorry, there were no replies found.